با شنیدن نام صرافی ناخودآگاه شکل اسکناس دلار همراه تابلوهایی سیاه رنگ با اعداد دیجیتالی قرمز و تعدادی پرچم را تصور می کنیم.
این اولین واکنش ذهنی همه ما با دیدن یا شنیدن کلمه صرافی است. گرچه مدتی است به دلیل نوسانات ارزی، بیشتر این تابلوها خاموش هستند و در کوچه و خیابان زیاد جلب توجه نمی کنند، ولی هرگز خاموش بودن تابلوی این صرافی ها به معنی بیکار بودنشان یا از کار افتادنشان نیست؛ بلکه حتی این تابلوهای خاموش هم گفتنی های بسیاری دارند که گاهی اوقات از این خاموشی باید نگران شد.
به هر حال هم اکنون تحریم ها باعث شده اند صرافی ها با تابلوهای معروفشان نقش بسزایی در اقتصاد ایران به عهده بگیرند.
صرافی در لغت به معنی داد و ستد انواع پول است و در کشورمان همزمان با قرن نوزدهم میلادی با توجه به رشد تجارت داخلی و خارجی شکل تازه ای به خود گرفت. اگر از واقعیت این شغل بخواهید می توان گفت از وقتی معامله پایاپای کالا به کالا کمرنگ شد، نقش این شغل یعنی صراف ها در زندگی اقتصادی و معاملات تجاری پررنگ تر شد.
صرافی قبل از پیدایش سیستم بانکداری در ایران گسترش یافت و پایش را از مرزهای کشور بیرون گذاشت.
صرافان ایرانی در هند و عراق شعبه داشتند و تاجران را برای انتقال وجوه خود یاری می کردند. طبق اسناد و مدارک، اصول کار صرافی های ابتدایی بر دو پایه برات و بیجک استوار بود، به صورتی که تجار برات و بیجک های مدت دار صادر می کردند و این برات ها نزد برخی صرافی های خاص و مورد نظر تجار یا صادر کننده برات معتبر بود و در نهایت قابلیت نقد شدن داشت.
گرچه نقش بیجک یا برات صرافی ها با پیدایش سیستم بانکداری در جامعه
ایران کمرنگ شد، اما حرفه صرافی حتی با وجود سیستم بانکداری نوین به معاوضه
پول و خرید و فروش آن به حیات خود ادامه داد تا این که از اواسط دهه ۷۰
شمسی دوباره کار و بارش سکه شد. قبل از این تاریخ بیشتر صرافی ها مشغول داد
و ستد سکه، طلا و نقره به مشتریان خود بودند و در ابعاد کوچک خرید و فروش
ارزهای معتبر بین المللی انجام یا این که برای ارسال حوالجات رقم پایین به
نیازهای خرد خانواده ها پاسخ می دادند.
انواع صرافی درایران
به طور کلی صرافی ها در ایران به دو گروه تقسیم می شوند.
صرافی های نوع اول:
این گروه از صرافی ها اجازه حضور در معاملات الکترونیک ندارند و صرفا برای خرید و فروش فیزیکی ارز مجوز دارند.
صرافی های نوع دوم:
این گروه از صرافی ها علاوه بر خرید و فروش فیزیکی ارزهای معتبر جهانی، مجوز حضور در مبادلات الکترونیک یا همان حوالجات را کسب کرده اند و می توانند حواله هم صادر کنند.
لازم به یادآوری است هر دو گروه می توانند به خرید و فروش سکه در کنار خرید و فروش ارز مبادرت ورزند.
صرافی ها چگونه کار می کنند؟
شاید خیلی ساده فرض می کنید وارد یک صرافی می شوید و مقداری ریال می دهید و در ازای آن ارز مورد نظرتان را می خرید و از آن خارج می شوید.
آیا واقعا کار به همین سادگی است؟ خیر! به طور کلی صرافی ها دقیقا همانند فروشنده کالایی مجبور هستند قیمت تمام شده کالای خود را تعیین و با درصدی سود آن را به متقاضی بفروشند.
از این رو اطلاع از نرخ برابری ارزها در مقابل واحد پول ملی کشورشان مثل ریال امری حیاتی و ضروری برای آنهاست، گرچه این صنف در کنار خرید و فروش یا حواله ارزش اقدام به خرید و فروش سکه طلا نیز می کند، اما به قول معروف خرید و فروش سکه طلا برای جوری جنس آنهاست و کار اصلی و حساسیت اصلی مربوط به همان پول های کاغذی یا حوالجات است.
در شرایط عادی و عمومی، نرخ برابری ارزها گرچه در بازارهای بین المللی مثل فارکس یا دیگر بازارهای ارزی تعیین می شود، اما مبنای محاسبه نرخ ارزهای خارجی در کشورها را معمولا بانک مرکزی آن کشور به عهده دارد و این نظام بانکی آن کشور است که هر روز نرخ مورد نظر صرافان را در اختیارشان قرار می دهد تا تابلوهای معروف مغازه های صرافی روشن شوند و شروع به نوسان کنند، اما داستان این تابلوها در ایران کمی متفاوت است و نوسان آنها در حال حاضر زیاد به بانک مرکزی بستگی ندارد.
بدون تردید چند سالی است با این جمله زیاد برخورد داشته اید: «هنوز نرخ درنیامده». معمولا وقتی قصد خرید یا فروش ارز دارید، این جمله را اول صبح زیاد شنیده اید و با کلی سوال، گوشی تلفن را قطع کرده اید یا این که از در صرافی خارج شده اید، اما معنی واقعی این عبارت چیست؟ مگر قرار نیست بانک مرکزی نرخ را برای صرافی ها اعلام کند؟ بانک که ساعت ۷ و ۳۰ دقیقه کار خود را آغاز می کند، پس چرا هنوزنرخ در نیامده است؟
این جمله را می شنوید چون نرخ ارزهای خارجی در ایران بنا به هر دلیلی در بازار آزاد یعنی خارج از محوطه بانک مرکزی یا حتی خارج از مرزهای کشورمان تعیین می شود و بنا به هر دلیلی بانک مرکزی هم اکنون در این باره بی تفاوت عمل می کند، شاید هم به علت تحریم های یکجانبه خارجی علیه نظام بانکی ایران چاره ای ندارد.
داستان از این قرار است که در شرایط فعلی نظام ارزی کشورمان، نرخ ارز و برابری آن با ریال ایران در کشورهایی مثل امارات عربی متحده یا شهر هرات افغانستان و گاهی هم ترکیه تعیین می شود.
اما پایگاه اصلی تعیین نرخ ارز در بازار آزاد ایران همان امارات عربی متحده است و دیگر کشورها فعلا نقش مهمی در تعیین نرخ ارز آزاد ایران ندارند.
حال از آنجا که در امارات صرافی ها ساعت ۱۱ صبح شروع به کار می کنند و برابری ریال ایران با درهم امارات را تعیین می کنند، بازار ایران هم تا قبل از این ساعت معمولا از خرید و فروش مگر در شرایطی خاص یا به ضرورت خودداری می کند بنابراین صرافی ها این جمله را که «هنوز نرخ درنیامده» به کار برده و تا ظهر معمولا به محاسبه کارهای روز قبل خود می پردازند یا این که با احتیاط و در حجم بسیار کم با نرخ های روز گذشته کار می کنند، البته فکر نکنید وقتی ساعت ۱۱ صبح به قول معروف نرخ ها مشخص شد، کار تمام است؛ بلکه طی ساعت کاری دائم طبق هماهنگی های تلفنی یا ارتباط اینترنتی قیمت ها به روز شده و مبنای محاسبه قرار خواهد گرفت البته صرافی هرچه معتبرتر باشد، بدون تردید زودتر از نوسانات مطلع می شود، ولی مبنای دیگری هم در کار است که معمولا بعدازظهر و حوالی ساعت پنج شروع می شود.